မိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇ ပွတ်းႁွင်ႇ ၼႆႉ ပဵၼ် ၼႃႈလိၼ် ၶွင် မျၢၼ်ႇမႃႇယဝ်ႉ။

ဝဵင်း

• 1 ၸႄႈၼႃး – ဝဵင်းငဝ်ႈၸိုင်ႈ ၶွင် ၸႄႈမိူင်းၶၢင်။
• 2 ၸႄႈၵႅင်း – ဝဵင်းငဝ်ႈၸိုင်ႈ ၶွင် ၸႄႈတိူင်းၸႄႈၵႅင်း။
• 3 မၢၼ်ႈမေႃႇ –ပဵၼ်ဝဵင်းငဝ်ႈၸိုင်ႈမၢႆသွင် တီႈ ၸႄႈမိူင်းၶၢင်သေ ပဵၼ်ဝဵင်းပၵ်းလုမ်းၸႄႈတွၼ်ႈလႄႈ မီးဝႆႉတီႈ ၽၢႆႇၸၢၼ်း ဝဵင်းၸႄႈၼႃး ယၢၼ် 115 လၵ်း။
• 4 ၼွင်မႄႈမၢႆႈ – ၼွင်ဢၼ်ယႂ်ႇသေပိူၼ်ႈ တီႈၼႂ်းမိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇ လႄႈ တီႈမီးလွင်ႈသၽႃႇဝ။
• 5 ၵၢတ်ႇလိုဝ်း – ၸႄႈဝဵင်း ဢၼ်ၸမ်ၵၼ်တင်း တူပ်းမိုဝ်း (တႃႇ ဢိၼ်းတီးယႃး)။
• 6 ၵၢတ်ႇသႃ – ဝဵင်းပၵ်းလုမ်းၸႄႈတွၼ်ႈ ဢၼ်မီး ၽၢႆႇႁွင်ႇ ၸႄႈတိူင်းၸႄႈၵႅင်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
• 7 လၢႆႇၸႃႇ – ငဝ်ႈၸိုင်ႈ ၸုမ်း Kachin Independence Organization (KIO)၊ တီႈ လႅၼ်လိၼ် မိူင်းၶႄႇ။
• 8 ဝဵင်းမႂ်ႇ – မီးဝႆႉၽင်ႇၽၢႆႇပုၼ်ႉ ဝဵင်းၸႄႈၼႃး ယၢၼ် 6 လၵ်းသေ မီးဝႆႉတီႈၽင်ႇ မႄႈၼမ်ႉၵဵဝ်ယဝ်ႉ။
• 9 လၵျႃးယၢင်ႇ ဝၢၼ်ႈဢၼ်မီးတီႈၼႂ်း ၸႄႈဝဵင်းမိူင်းယၢင်း။
• 10 မၢႆၵျၢင်းယၢၼ်ႇ – ဝဵင်းတီႈ လႅၼ်လိၼ် ဢၼ်မီးလွင်ႈတေႃႇလွင်း ၵႃႇသီႇၼူဝ်ႇ။ ယၢမ်းလဵဝ်တႄႉ လႆႈလႅၵ်ႈလၢႆႈပဵၼ် ၸၼ်ႉၸွမ်ၵႂႃႇယဝ်ႉ။
• 11 မူင်ႇယႂႃႇ – ဝဵင်းဢၼ်ၸိုဝ်ႈလိုဝ်းလင် ဢၼ်မီး ႁူၼ်ႁၢင်ႈၽြႃးဢၼ်ယႂ်ႇယႂ်ႇ လႄႈ ၵွင်းမူးၶမ်း။
• 12 ပူႇတႂ်း – ဝဵင်းၸႄႈတွၼ်ႈ ဢၼ်မီးၽၢႆႇႁွင်ႉသုတ်းသေပိူၼ်ႈ တီႈမိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇ။
• 13 တူပ်းမိုဝ်း – ဝဵင်းတီႈသၢပ်ႇလႅၼ်လိၼ် လႄႈ ႁူးၶဝ်ႈၸူး ၸႄႈမိူင်း မၼိပူႇ ၶွင် ဢိၼ်းတီးယႃး။

ပၢႆတၢင်း တၢင်ႇၸိူဝ်း

• ၼွင်မႄႈမၢႆႈ။ ၼွင်ၸွမ်းလူၺ်ႈၾိင်ႈၾႃႉ လႄႈ ဢွင်ႈတီႈလိုဝ်ႈႁိူဝ်ႉ တႃႇတူၺ်းၼူၵ်ႉ (ဢၢပ်ႉတဵတ်ႉဝႆႉ မိူဝ်ႈ မေႇ 2019)

ပွင်ႇၸႂ်

ၸႄႇၸဵမ်မိူဝ်ႈ ၸုမ်းၶၢင်လွတ်ႈလႅဝ်းသဝ်းၶေႃ (KIO) ၶဝ် ပိုၼ်ၽၢဝ်ႇဝႃႈ ၸႅၵ်ႇဢွၵ်ႇတီႈ မိူင်းႁူမ်ႈတုမ်မျၢၼ်ႇမႃႇ မိူဝ်ႈပီ 1962 ၼၼ်ႉသေ မိူင်းၶၢင်ၼႆႉ ဢမ်ႇလႆႈမီးတႂ်ႈ လွင်ႈဢုပ်ႉပိူင်ႇ ငဝ်ႈငုၼ်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈပီ 1994 ၼၼ်ႉ တပ်ႉသိုၵ်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈၼႆႉ လႆႈမၵ်းမၼ်ႈ ၼႃႈလိၵ်ႈၶိုၵ်ႉတွၼ်း မၢႆ (1) ပဵၼ်တီႈ ၼႃႈလိၼ် KIO ၶဝ် ၵုမ်းထိင်းၼႆသေ လႆႈမီးလွင်ႈၽွမ်ႉၸႂ် တႃႇ လွင်ႈငမ်းယဵၼ်မႃးယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ သၢႆငၢႆတီႈၼႂ်းပိုၼ်ႉတီႈတႄႉ တိုၵ်ႉသုၵ်ႉသၵ်ႉဝႆႉယူႇၼင်ႇၵဝ်ႇ။

ၵႂၢမ်းလၢတ်ႈ

တီႈၼႃႈလိၼ်ၶိုၵ်ႉတွၼ်း မၢႆ (1) ၼၼ်ႉ ပေႃးလၢတ်ႈၵႂၢမ်းၶႄႇ ၼႆႉ တေတိူဝ်းပွင်ႇၸႂ်လိူဝ်သေ ၵႂၢမ်းမၢၼ်ႈ ဢမ်ႇၼၼ် ၵႂၢမ်းဢိင်းၵလဵတ်ႈ။

ၵႂႃႇၸူး

တႃႇၵႂႃႇၸူးတႄႉ မၼ်းတေဢိင်ၼိူဝ်တီႈဢၼ်ၸဝ်ႈၵဝ်ႇ တေၶႂ်ႈၵႂႃႇၸူးၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တွၼ်ႈတႃႇၵႂႃႇၸူးၼင်ႇ ဝဵင်းငဝ်ႈၸိုင်ႈ ၸႄႈၼႃး ဢၼ်မီးတႂ်ႈ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈၽွင်းငမ်းၼၼ်ႉတႄႉ လုၵ်ႉတီး တႃႈၵုင်ႈသေ မီးသၢႆၵၢၼ်မိၼ် ဢၼ်မိၼ်ၸူးၵမ်းသိုဝ်ႈယူႇ။ ယဝ်ႉၵေႃႈ လုၵ်ႉတီႈ တႃႈလိူဝ်ႇ သေ မီးသၢႆၵၢၼ်လူတ်ႉလဵၼ်း (24-30 ၸူဝ်ႈမူင်း)ယူႇ။ တွၼ်ႈတႃႇၶဝ်ႈၸူး တီႈၼႂ်း ၼႃႈလိၼ် ဢၼ်ၸုမ်းယိပ်းၵွင်ႈၵၢင်ႇၶဝ် ၵုမ်းၵမ်ဝႆႉၼၼ်ႉတႄႉ တေလႆႈလတ်းၶၢမ်ႈ ပျူႇရူဝ်ႇၶရေႇၸီႇၶဝ်သေ ၸင်ႇၼႄႉၼွၼ်း လွင်ႈႁူမ်ႇလူမ်ႈယဝ်ႉ။ သၢႆတၢင်းဢၼ်ငၢႆႈသေပိူၼ်ႈတႄႉ လုၵ်ႉတီႈၼႂ်း မိူင်းၶႄႇ သေၶဝ်ႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ၸွၼ်ႇ

တီႈမႄႈၼမ်ႉမႃးႁူမ်ႈၵၼ် (မျိတ်ႉသူင်ႇ) ၼၼ်ႉ ပဵၼ်တီႈ ၼမ်ႉမေၶ မလိၶ မႃးႁူမ်ႈၵၼ်သေ ပဵၼ်တီႈဢၼ်ပဵၼ်သၽႃႇဝ တီႈဢႅဝ်ႇလႄႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

တူၺ်း

Bawbawgyi Pagoda at Sri Ksetra

• ဝဵင်းၵဝ်ႇပျူႇ မိူဝ်ႈၵွၼ်ႇ (Pyu city-states)။ ၶူဝ်းပူၺ်ႈၵဝ်ႇမွၼ်ၵမ်ႈၽွင်း ၸိူဝ်းမီးတီႈ ပွတ်းႁွင်ႇမိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇၼၼ်ႉ မၢင်ၸိူဝ်းၼႆႉ ၵဝ်ႇလိူဝ်သေ 2,000 ပီယဝ်ႉ။ (ဢၢပ်ႉတဵတ်ႉဝႆႉ မိူဝ်ႈ မေႇ 2019)

ယူႇႁႂ်ႈလွတ်ႈၽေး

ၽၢင်ႉ - လွင်ႈယွၵ်ႇလႅၼ် ၵၢၼ်ငၢၼ်း ၼွၵ်ႈမိူင်း ၸိူဝ်းၼႆႉ ၵျၢမ်းထၢမ်းဝႆႉ တီႈ မိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇ ပွတ်းႁွင်ႇၼႆႉယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းၸိူဝ်းၼႆႉ ၶၢမ်ႇတၢင်းၸၼ်ၸႂ်ဝႃႈ ဢမ်ႇတၢပ်ႈလူဝ်ႇ မီးၵၢၼ်ထူပ်းမိုဝ်း ဢမ်ႇတၢပ်ႇလူဝ်ႇဝီႇသႃႇႁဵတ်းၷၢၼ်သေၵေႃႈ တေလႆႈ ငိုၼ်းလိူၼ်ၼမ်ၼမ်၊ ဝၢႆးသေၼၼ်ႉ ၶဝ်ၶၢမ်ႇတၢင်း တိၶင်လွၵ်ႇငိူတ်ႈသေ တဵၵ်းၸႂ်ႉႁဵတ်းၵၢၼ်တီႈ ႁူင်းႁပ်ႉၸႅင်ႈ၊ ၵၢၼ်တေႃႇလွင်းဢွၼ်ႇဢၢႆး တႄႇၵႂႃႇၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ တွၼ်ႈတႃႇ ႁူဝ်ယွႆႈမၼ်း တူၺ်းတီႈ ၵႃႉၶၢႆၵူၼ်း ၼၼ်ႉလႄႈ။ ၵမ်ႉၼမ်တႄႉ ၵႆႉၵႆႉ ယိူင်းၸူး ၵူၼ်းလၢတ်ႈၵႂၢမ်းၶႄႇ၊ ၵူၺ်းၵႃႈဝႃႈ တၢင်ႇၸိူဝ်းၵေႃႈ ထုၵ်ႇၶမ်ၺႃးၼင်ႇၵဝ်ႇယဝ်ႉ။ သင်ၸိူဝ်ႉဝႃႈ ၸဝ်ႈၵဝ်ႇ ဢမ်ႇၼၼ် သေၵေႃႉၵေႃႉ ႁူႉဝႃႈ ၶၢမ်ႇတၢင်းတိၺွပ်း လွင်ႈယွၵ်ႇလႅၼ်ဢၼ်ၼႆႉၼႆ ၵပ်းသိုပ်ႇ မိတ်ႇသျိၼ်ႇ ၽွင်းတၢင် ၶွင်မိူင်းၸဝ်ႈၵဝ်ႇ ။

တၢင်းၶႆႈၸႂ် ဢွၵ်ႇၶၢဝ်းတၢင်း လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ႁွင်းၵွင်း