ၽၢင်ႉ - လူင်ပွင်ၸိုင်ႈတင်းၼမ် ပၼ်တၢင်းၶႆႈၸႂ်ဝႆႉ တွၼ်ႈတႃႇ ယႃႇႁႂ်ႈဢွၵ်ႇၶၢဝ်းတၢင်းၵႂႃႇၸူး တီႈ ရၶႅင်ႇ၊ မိူင်းတႆး လႄႈ မိူင်းၶၢင် ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈဝႃႈ မီးဝႆႉ ၸုမ်းယိပ်းၵွင်ႈၵၢင်သေ မီးလွင်ႈသုၵ်ႉယုင်ႈဝႆႉ။ တႄႇဢဝ် လိူၼ်ၾႅပ်ႇဝႃႇရီႇ 2021 သိုၵ်းတပ်ႉမတေႃႇ လႆႈသိမ်းဢႃႇၼႃႇသေ ၸိူဝ်းပဵၼ် မိူင်းၶျၢင်း၊ မိူင်းယၢင်းလႅင်၊ ၸႄႈမိူင်းယၢင်း၊ ၸႄႈတိူင်းၸႄႈၵႅင်း ၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ မီးလွင်ႈ လုၵ်ႉၽိုၼ်ႉၶိုၼ်းႁၢဝ်ႈႁၢဝ်ႈႁႅင်းႁႅင်းလႄႈ ပေႃးတေ ဢွၵ်ႇၶၢဝ်းတၢင်းၵႂႃႇၸူး တီႈၸိူဝ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ လီလႆႈၽၢင်ႉ ထွမ်ႇၶၢဝ်ႇငၢဝ်းလီလီယူႇ။
	(ဢၢပ်ႉတဵတ်ႉလွၼ်ႉၶၢဝ်ႇဝႆႉ ၵမ်းလိုၼ်းသုတ်း - ၸုၼ်ႇ 2022)

ၼမ်ႉသၼ်ႇ ၼႆႉ ပဵၼ်ဝဵင်း ဢၼ်မီး မိူင်းတႆး ပွတ်းႁွင်ႇ တီႈ မိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၼမ်ႉသၼ်ႇၼႆႉ ပဵၼ်တီႈ ထုင်ႉပလွင်ႈၶဝ်ယူႇသဝ်းယဝ်ႉ။

လီပွင်ႇၸႂ်ဝႆႉ

သဵၼ်ႈတၢင်းၵႂႃႇ ဝဵင်းၼမ်ႉသၼ်ႇၼႆႉ ၶဝ်ႇၶဝ်ႇၶွၼ်းၶွၼ်းသေ ဝဵင်းၼမ်ႉသၼ်ႇၼႆႉၵေႃႈ ပဵၼ်ဝဵင်း ဢၼ်ၼွၼ်းလပ်းဝႆႉယူႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈဝၼ်းၼၼ်ႉတႄႉ ယၢမ်ႈပဵၼ် ဝဵင်းငဝ်ႈၸိုင်ႈႁင်း တွင်ႇပႅင်ႇ ၶွင်မိူင်းတႆး မႃးယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေ ၸဝ်ႈၾႃႉၶဝ်ထုၵ်ႇ သိမ်းဢဝ် ဢၢမ်းၼၢတ်ႈ ပီ 1952 သေယဝ်ႉၵေႃႈ ပၢႆးမၢၵ်ႈမီး ဝဵင်းၼၼ်ႉ လႆႈယူပ်ႈယွမ်းမႃးယူႇယဝ်ႉ။

ၵႂႃႇၸူး

တီႈမုင်ႈႁၼ် ဝဵင်းၼမ်ႉသၼ်ႇ

ၸွမ်းတၢင်း

သဵၼ်ႈတၢင်းတႃႇၵႂႃႇၸူးၼမ်ႉသၼ်တႄႉ လႆႈလုၵ်ႉတီႈ ဝဵင်းသီႇပေႃႉ သေၵႂႃႇ၊ မိူဝ်ႈၵူႈပွၵ်ႈတႄႉ သဵၼ်ႈတၢင်း ဢၼ်ပဵၼ်ယၢမ်ႇယဵၼ်းၶၢၼ်ၸႂ်ၼႃႇ (ၶၢဝ်းႁိုဝ်ႉၼႆႉ ဢမ်ႇပေႃးသူႈ ဢွၼ်ၵၼ်ၵႂႃႇ) သေ တၢင်းသဵၼ်ႈၼၼ်ႉၼႆႉ မၼ်းပဵၼ် တၢင်းဢၼ်လဵဝ် တႃႇၵႂႃႇၸူးယဝ်ႉ။ ပေႃးလုၵ်ႉတၢင်း လႃႈသဵဝ်ႈမႃးတႄႉ လႆႈလတ်း မၢၼ်ႈၸၢၼ်မိူင်းမု သေ တေၽႅဝ်ႁွတ်တီႈ တၢင်းၽႄၵႂႃႇ ၼမ်ႉသၼ်ႇယူႇၼင်ႇၵဝ်ႇ။ လွၵ်းလၢႆးဢၼ်ငၢႆႈသေပိူၼ်ႈတႄႉ ယိမ်ရူတ်ႉၶိူင်ႈ (ၸၢင်ႈယိမ်လႆႈၵႃႈတီႈ သီႇပေႃႉ)ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ယၢမ်းလဵဝ်တႄႉ ၵၢၼ်တေႃႉသူင်ႇၵေႃႈ ၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမႃးလႄႈ ရူတ်ႉၵႃး မီးဝႆႉယူႇတင်းၼမ်ယဝ်ႉ။

မိူဝ်ႈပီ 2012 ၼၼ်ႉတႄႉ ရူတ်ႉ လုၵ်ႉတီႈ သီႇပေႃႉ ၵႂႃႇၼမ်ႉသၼ်ႇၼႆႉ ၵႃႈမႂ်တိုတ်းမၼ်း လႆႈပၼ် 6,000 ၵျၢပ်ႈသေ တၢင်းႁိုင်မၼ်း လႆႈၶီႇ 6 ၸူင်းမူင်း၊ တၢင်းၵႆမၼ်းမီး 80 ၵီႇလူဝ်ႇမီႇတႃႇယဝ်ႉ။ ပေႃးတွင်ႈထၢမ်တီႈ ႁူင်းႁႅမ်း တီႈၸဝ်ႈၵဝ်ႇ လိုဝ်ႈသဝ်း တီႈသီႇပေႃႉၼၼ်ႉၵေႃႈ ၶဝ်တေမွၵ်ႇၼႄပၼ်ယူႇ လွင်ႈဝႃႈ တေႁဵတ်းႁိုဝ် ၵႂႃႇၸူးလႆႈ ၼမ်ႉသၼ်ႇ။ လုၵ်ႉတီႈ လႃႈသဵဝ်သေ ၵႂႃႇၵမ်းသိုဝ်ႈၵေႃႈလႆႈ၊ လုၵ်ႉတီႈ ဝဵင်းတႃႈလိူဝ်ႇသေၵေႃႈ ၵႂႃႇလႆႈယူႇၵမ်းသိုဝ်ႈယဝ်ႉ။

ၸွၼ်ႇ

ဝဵင်းၼႆႉ မၼ်းပဵၼ်ဝဵင်းဢွၼ်ႇၵူၺ်းလႄႈ ၶႂ်ႈၵႂႃႇတီႈလႂ်ၵေႃႈ ပႆတိၼ်သေ ဢႅဝ်ႇလႄႇ ၵေႃႈလႆႈယူႇ။ မိူဝ်ႈၵူႈပွၵ်ႈတႄႉ ဢမ်ႇမီးၵၢၼ်ၸွႆႈသၢင်ႈ တႃႇ ၵၢၼ်တေႃႉသူင်။ ယၢမ်းလဵဝ်တႄႉ မီးမႃးၵၢၼ်တေႃႉသူင်ႇၼႂ်းဝဵင်းယူႇယဝ်ႉ။

တူၺ်း

• ႁေႃၸဝ်ႈၾႃႉ

ႁဵတ်း

ပႆတိၼ်ဢွၵ်ႇၶၢဝ်းတၢင်း၊ လုၵ်ႉၼမ်ႉသၼ်ႇ တေႃႇ သီႇပေႃႉ (ပေႃးဢမ်ႇပႃးၵူၼ်းၸိၼၢမ်းသၢႆတၢင်းၼႆ ပေႃးပဵၼ်လႆႈ ယွၼ်းႁၢင်ႈၽႅၼ်ႇလီတီႈ ႁူင်းလိုဝ်ႈသဝ်း ဢၼ်ၸဝ်ႈၵဝ်ႇလိုဝ်ႈသဝ်းၼၼ်ႉ) ဢမ်ႇၼၼ် တင်းၽူႈၸိၼမ်းသၢႆတၢင်းသေ ၶိုၼ်ႈလွႆၸွမ်း တီႈႁိမ်းႁွမ်းၼမ်ႉသၼ်ႇ။ တင်းသွင်မဵဝ်းၼၼ်ႉ ၶႅမ်ႉတင်းသွင်ဢၼ်ယဝ်ႉ၊ တေလႆႈႁၼ် တီႈမုင်ႈယဵမ်ႈ ႁၢင်ႈလီ လႄႈ ဝၢၼ်ႈဢွၼ်ႇၸိူဝ်းၼႆႉ။ ၵႃႈၶၼ်ယိမ်ႁွင်ႉ ၽူႈၸိၼမ်းသၢႆတၢင်းၵေႃႈ ပဵၼ်ဢၼ်ၶၼ်ႇထုၵ်ႇတႄႉတႄႉ။

ၵိၼ်

တီႈၼၼ်ႈၼႆႉ မီးဝႆႉ လၢၼ်ႉတၢင်းၵိၼ် 3 လၢၼ်ႉသေ တီႈဢေႇသုတ်းမၼ်းတႄႉ လၢၼ်ႉတၢင်းၵိၼ်ၶႄႇ လၢၼ်ႉၼိုင်ႈ လႄႈ လၢၼ်ႉတၢင်းၵိၼ် မၢၼ်ႈ လၢၼ်ႉၼိုင်ႈယဝ်ႉ။ လၢၼ်ႉၸိူဝ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ ဢိုတ်းတဵမ်ၸဝ်ႉယဝ်ႉ။ ၼဵင်ႈၼမ်ႉသၼ်ႇၼႆႉ ၶဝ်ႈပႃးၼႂ်း ၼဵင်ႈဢၼ်ၶႅမ်ႉသေပိူၼ်ႈ ၶွင်မိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇယဝ်ႉ။

ၼွၼ်း

တီႈၼၼ်ႉၼႆႉ ဢွင်ႈတီႈလိုဝ်ႈသိုဝ်း ဢၼ်ႁပ်ႉၶႅၵ်ႇၼွၵ်ႈမိူင်းၼႆႉ မီးဝႆႉတီႈလဵဝ်ၵူၺ်း (လွင်ႈဝႃႈမီးမႂ်ၶႂၢင်း တႃႇႁဵတ်းၼၼ်ႉႁိုဝ်တႄႉ ဢမ်ႇၸႅင်ႈလႅင်း)။ တႃႇဢွင်ႈၼွၼ်းၼိုင်ႈတီႈ လႄႈ ၽႃႈႁူမ်ႇ၊ ႁူမ်ႈလုၵ်းၼွၼ်းၵၼ်ၼၼ်ႉ လႆႈပၼ်ယူႇ USD1 ဢမ်ႇၼၼ် USD2။ တႃႇၸဝ်ႈၵဝ်ႇ တေႁူမ်လုၵ်းၼွၼ်းတႄႉၵေႃႈ တေဢမ်ႇပဵၼ်လႆႈ။ ၼိုင်ႈၶွင်ႉၼႆႉ တႃႇၵူၼ်းၼိုင်ႈၵေႃႉ တေလႆႈပၼ်ယူႇ 3,500 ၵျၢပ်ႈ (ၵျုၼ်ႇ 2012)။

ၵပ်းသိုပ်ႇ

သၢႆၵွင်ႉသိုပ်ႇ တႃႇ ၵၢၼ်ၵပ်းသိုပ်ႇတိတ်းတေႃႇတႄႉ မီးဝႆႉယူႇ။ ၾူင်း ၵျီႇဢႅတ်ႉသ်ဢႅမ်ႇ လႄႈ ဢိၼ်ႇထႃႇၼႅတ်ႉမူဝ်ႇပၢႆးၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ ၸႂ်ႉလႆႈယူႇ။

သိုပ်ႇၵႂႃႇထႅင်ႈ

ၼမ်ႉသၼ်ႇၼႆႉ ပဵၼ်တီႈသုတ်းသၢႆတၢင်း တွၼ်ႈတႃႇ ၵၢၼ်ထွင်ႈတဵဝ်း ဢၼ်ပဵၼ်တၢင်းၵၢၼ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၸဝ်ႈၵဝ်ႇၸၢင်ႈလုၵ်ႉတီႈ ၼမ်ႉသၼ်ႇသေ ပွၵ်ႈၸူးၶိုၼ်း သီႇပေႃႉ ဢမ်ႇၼၼ် ၵျွၵ်းမႄး။