လွၼ်ႉၶၢဝ်ႇ ၶူဝ်းဝိတ်ႉ-19: ၸၼ်ႉထၢၼ်ႈလူင်ပွင်ၸိုင်ႈတင်းသဵင်ႈၼႆႉ လႆႈၶပ်းၶိုင်ႁဵတ်းသၢင်ႈ တႃႇၵုမ်းထိင်းလႆႈ လွင်ႈၽႄႈတိုၼ်း ၶူဝ်းဝိတ်ႉ-19 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဢိင်ၼိူဝ်ပိုၼ်းဢွၵ်ႇၶၢဝ်းတၢင်း ဢၼ်လႃႈသုတ်းလႄႈ လွင်ႈတၢင်းတၢင်ႇၸိူဝ်းသေ ၵူၼ်းၼွၵ်ႈမိူင်းတင်းၼမ် လႆႈထုၵ်ႇႁႄႉႁၢမ်ႈ တႃႇၶဝ်ႈၼႂ်းမိူင်း ယူႇဢႅတ်ႉသ်၊ သေ ၵူၼ်းဢွၵ်ႇၶၢဝ်းတၢင်းတင်းသဵင် (ၶဝ်ႈပႃး ၵူၼ်းမိူင်း ယူႇဢႅတ်ႉသ်) ၼႆႉ လႆႈထူပ်း လွင်ႈမၵ်းၶၢၼ်း ဢၼ်ၸၢင်ႈလႅၵ်ႈလၢႆႈလႆႈ ၼႂ်းၶၢဝ်းတၢင်းပွတ်းပွတ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပေႃးဝႃႈ တေလုၵ်ႉတီႈ မိူင်းႁူမ်ႈတုမ် ဢႃႇမႄႇရိၵသေ ၶီႇသၢႆၵၢၼ်မိၼ်သေ ဢွၵ်ႇၵႂႃႇၼႆ တေလႆႈမီး ၽွၼ်းၵူတ်ႇထတ်း ၶူဝ်းဝိတ်ႉ ဢၼ်ပဵၼ် လွင်ႈဝႃႈ ဢမ်ႇမီးတၢင်းပဵၼ် ၼၼ်ႉယဝ်ႉသေ သင်ၸိူဝ်းဝႃႈ ဢမ်ႇလႆႈသမ်းဝႆႉ ယႃႈၵႅတ်ႇၵင်ႈ တဵမ်တဵမ်ထူၼ်ႈထူၼ်ႈၼႆ ပၼ်တၢင်းၶႂ်ႈၸႂ်ဝႆႉဝႃႈ ႁႂ်ႈ ၶင်တူဝ်ယူႇၵေႃႉလဵဝ် ၼႆယဝ်ႉ။ (တူၺ်း ၵႂႃႇၸူး ဢၼ်မီးတီႈ ၽၢႆႇတႂ်ႈၼႆႉလႄႈ။) ပေႃးဝႃႈ တေၸႂ်ႉ ၵၢၼ်တေႃႉသူင်ႇ ၸိူဝ်းၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈၵူၼ်းတင်းၼမ် (မိူၼ်ၼင်ႇ ႁိူဝ်းမိၼ်၊ ရူတ်ႉလဵၼ်း၊ ရူတ်ႉပၢတ်ႉသ်၊ ထႅၵ်ႇၸီႇ လႄႈ ၸိူဝ်းလႆႈၶီႇႁူမ်ႈၵၼ်)၊ ၵႃႈတီႈ တႃႈႁိူဝ်းမိၼ်၊ တႃႈရူတ်ႉပၢတ်ႉသ် လႄႈ တႃႈရူတ်ႉလဵၼ်း လႄႈ တီႈၼႃႈၵၢၼ်တီႈလႂ်တီႈၼၼ်ႈ ၸိူဝ်းၼႆႉ လူဝ်ႇလႆႈသႂ်ႇ ၽႅၼ်ႇတူမ်းၼႃႈ။ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈပိုၼ်ႉတီႈ မၢင်ႇၸိူဝ်းၼႆႉ ၽွင်းယူႇ ၽၢႆႇၼႂ်းယူင်ႉသၢင်ႈၵေႃႈ ပၢႆလူဝ်ႇလႆႈသႂ်ႇ ၽႅၼ်ႇတူမ်းၼႃႈၵွၼ်ႇ၊ ၸိူဝ်းၼႆႉၼႆႉ လႆႈပၼ်တၢင်းၶႆႈၸႂ်ဝႆႉတီႈ ပွတ်းတွၼ်ႈ ၸိုင်ႈမိူင်း ၸိူဝ်းမီးလွင်ႈၽႄႈ၊ လွင်ႈတိုတ်းၸပ်း တၢင်းပဵၼ် ၶူဝ်းဝိတ်ႉ-19 ႁၢဝ်ႈႁႅင်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ လွင်ႈတၢင်းၶႆႈၸႂ်ဢၼ်ၼႆႉ ၶႂ်ႈဝႃႈၶဝ်ႈပႃးတင်းမိူင်းယဝ်ႉ- လုၵ်ႉတီႈ ႁၢင်ႈၽႅၼ်ႇလိၼ်ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ တွၼ်ႈတႃႇ U.S. CDC ၼႆႉ ႁဵတ်းပၼ် ဢၢပ်ႉတဵတ်ႉယူႇတႃႇသေႇ တွၼ်ႈတႃႇ ဢွင်ႈတီႈၸိူဝ်းၼႆႉ။ ၽူႈၸိူဝ်းဢမ်ႇပႆႇလႆႈသမ်း ယႃႈယႃႁႄႉၵင်ႈ တဵမ်တဵမ်ထူၼ်ႈထူၼ်ႈၼၼ်ႉတႄႉ လူဝ်ႇလႆႈဝႄႈ ဢွင်ႈတီႈၵူၼ်းၵိုတ်း လႄႈ လွင်ႈပဵၼ်မူႇပဵၼ်ၸုမ်းသေ ၸူႉတုမ်ၵၼ်၊ ၵေႃႉၼိုင်ႈလႄႈၵေႃႉၼိုင်ႈ တီႈဢေႇသုတ်းမၼ်း ယူႇႁၢင်ႇၵၼ် 6 ထတ်း (2 မီႇတႃႇ)၊ သေ တီႈသၢႆငၢႆၵမ်ႉၼမ်ၼႆႉ လူဝ်ႇလႆႈ သႂ်ႇၽႅၼ်ႇတူမ်းၼႃႈဝႆႉယဝ်ႉ။ ၸႄႈမိူင်းမၢင်ၸိူဝ်းၼႆႉ လႅပ်ႈတေၸၢင်ႈလူဝ်ႇၶိုၼ်းၵူတ်ႇထတ်းထႅင်ႈ ဢမ်ႇၼၼ် တေလႆႈၶဝ်ႈ ၵႂႃႇရၼ်ႇတိင်း၊ ဢမ်ႇၼၼ် တေၸၢင်ႈလူဝ်ႇႁႂ်ႈၸဝ်ႈၵဝ်ႇ တၢင်ႇလၢတ်ႈ လွၼ်ႉၶၢဝ်ႇ ၵဵဝ်ႇၵပ်းလူၺ်ႈ လွင်ႈဢွၵ်ႇၶၢဝ်းတၢင်းၸဝ်ႈၵဝ်ႇ လႄႈ ၵပ်းသိုပ်ႇ ၽူႈမီးပုၼ်ႈၽွၼ်း ပၢႆးယူႇလီပိုၼ်ႉတီႈ။ တွၼ်ႈတႃႇ လွင်ႈတၢင်း ႁူဝ်ယွႆႈတႄႉ ဢဝ်တင်း ၸႄႈမိူင်း လႄႈ ၽူႈမီးပုၼ်ႈၽွင်းပိုၼ်ႉတီႈသေ ၵူတ်ႇတူၺ်းတီႈ CDC ၼၼ်ႉလႄႈ။

(လွၼ်ႉၶၢဝ်ႇ ဢၼ်ႁဵတ်းဢၢပ်ႉတဵတ်ႉဝႆႉ လိုၼ်းသုတ်း 29 ဢေႃး 2021)

မိူင်းႁူမ်ႈတုမ် ဢႃႇမႄႇရိၵ ၼႆႉ ပဵၼ်မိူင်း ဢၼ်ၵႂၢင်ႈၶႂၢင် ဢၼ်မီးတီႈ ဢမႄႇရိၵ ပွတ်းႁွင်ႇသေ လႆႈဝႃႈ မီးၶိုင်ႈ တင်းယႂ်ႇ ရတ်ႈသျႃး လႄႈ သႅၼ်းမၼ်းမိူၼ်ၵၼ်တင်း မိူင်းၶႄႇ ။ မၼ်းမီးဝႆႉ ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်း ဢၼ်ယႂ်ႇသုတ်းထူၼ်ႈသၢမ် တီႈၵမ်ႇၽႃႇ၊ ဢိၵ်ႇတင်း ႁူဝ်ၵူၼ်း 330 လၢၼ်ႉ (ၼႂ်းပီ 2020)။ တီႈမၼ်းၼႆႉၶဝ်ႈပႃးပွၵ်ႉသၢပ်ႇလႅၼ်လိၼ် ဢၼ်ၵႂၢင်ႈၶႂၢင်လႄႈ၊ ၶဝ်ႈပႃးဝဵင်းၵူၼ်းၵိုၼ်း ဢၼ်ဢမ်ႇမီးတၢင်းႁၢင်ႈလီသၽႃႇဝ ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ မၼ်းၼႆႉ မီးသၢႆပိုၼ်း ဢၼ်ၵူၼ်းၶၢႆႉမႃးပဵၼ်မုင်ႉပဵၼ်ၸုမ်း မိူဝ်ႈ ပီႁူဝ်ပၢၵ်ႇ 17 ၼၼ်ႉသေ ဢၼ်ပဵၼ် လွင်ႈတၢင်တူဝ် ပၢႆးမၢၵ်ႈမီးၵမ်ႇၽႃႇ ဢၼ်ယႂ်ႇသေပိူၼ်ႈ ၼႆႉ မၼ်းပဵၼ် မေႃႈၸိူမ်ႈ ႁင်း ၽိင်ႈငႄႈ ဢၼ်လုၵ်ႉတီႈ ၵမ်ႇၽႃႇၵူႈပတ်ႉပိုၼ်ႉမႃးၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ထုၵ်ႇမၵ်းမၼ်ႈပဵၼ်မိူင်း ဢၼ်ဢဵၼ်ႁႅင်းယႂ်ႇသေပိူၼ်ႈ လႄႈ ပဵၼ်မိူင်း ဢၼ်ႁူမ်ႇငမ်းပိူၼ်ႈလႆႈသေပိူၼ်ႈ တီႈၼႂ်းၵမ်ႇၽႃႇ၊ တီႈသၢႆငၢႆ ၽိင်ႈၵမ်ႇၽႃႇၼၼ်ႉၵေႃႈ မၼ်းလႆႈၶဝ်ႈပႃးဝႆႉ ပဵၼ်ပိူင်လူင်သေ မၼ်းၸိုဝ်ႈလိုဝ်းလင်ပႃး ယၼ်ႉမီး ပၢႆတၢင်း ထူဝ်းရိတ်ႉ ဢၼ်ၸိုဝ်ႈသဵင်ယႂ်ႇ၊ မိူၼ်ၼင်ႇ ယူင်ႉသၢင်ႈမုင်ႈမူင်း ႁင်း မၼ်ႁႅတ်ႉတၼ်ႇ လႄႈ ၶျီႇၶႃးၷူဝ်ႇ၊ လွင်ႈလီဢၢမ်း ၽိင်ႈတိုၼ်းသၽႃႇဝ ႁင်း ယႄးလူဝ်းသတူင်း၊ ၼႃႈလိၼ်ၽင်ႇႁိုၵ်း ႁင်း ၽၢႆႇဢွၵ်ႇပွတ်းတူၵ်း၊ ၽင်ႇပၢင်ႇလၢႆႇ တီႈဢၼ်ဢုၼ်ႇ၊ တီႈလႅတ်ႇႁိူဝ်ႈ ႁင်း ၾလေႃႇရီႇတႃႇ လႄႈ ၶႄႇလီႇၾူဝ်းၼီးယႃး ပွတ်းၸၢၼ်း ၸိူဝ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ၼႃႈလိၼ်

ယူႇၼၢႆႉတႅတ်ႉ သတဵၵ်ႉသ် ၼႆႉ ဢဝ် ၸႄႈမိူင်း 50 ၸႄႈမိူင်းသေ ၶဝ်ႈႁူမ်ႈၽွတ်ႈႁႅၼ်းဝႆႉသေ ဝဵင်းငဝ်ႈၸိုင်ႈ ၶွင် ၸိုင်ႈမိူင်းၼႆႉ ပဵၼ် ဝႃးသျိင်ႇထၼ်ႇ တီႇၸီႇ၊ ဢၼ်ပဵၼ် တွၼ်ႈတႃႇ လွင်ႈယိူင်းဢၢၼ်း ဝီႇၶီႇဝွႆးဢဵတ်ႇꩡ် သေ လႆႈဢဝ် ၼႃႈလိၼ်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ႁဵတ်းပဵၼ်ဝႆႉၼင်ႇ ၸုမ်းလႂ်ၸုမ်းၼၼ်ႉ ၼင်ႇ ၽၢႆႇတႂ်ႈၼႆႉယဝ်ႉ -

ႁၢင်ႈၽႅၼ်ႇလိၼ် ယူႇၼၢႆႉတႅတ်ႉ သတဵၵ်ႉသ်

ၼိဝ်း ဢိင်ႇၵလႅၼ်ႇ (ၶွၼ်ၼႅတ်ႉထိၶတ်ႉ၊ မဵင်း၊ မႅတ်ႉသၶျူးသႅတ်ႉ၊ ၼိဝ်း ႁမ်ႉသျႃႇ, မူႇၵုၼ် ရူတ်ႉ၊ ဝႃမွၼ်ႉ) ၵျွင်းၽြႃးၶရိတ်ႉယၢၼ်ႇ၊ ၶိူင်ႈၶူဝ်းဢၼ်ၵဝ်ႇမွၼ်၊ ယူင်ႉသၢင်ႈ ၸိူဝ်းဢၼ်ၵိုၵ်းပိုၼ်း ဢမေႇရိၵၢၼ်ႇ၊ တီႈ ၼိဝ်းဢိင်ႇၵလၢၼ်ႇၼႆႉ မီး ၽင်ႇပၢင်ႇလၢႆႇ၊ တၢင်းၵိၼ်ပၢင်ႇလၢႆႇ ဢၼ်ၶိုၵ်ႉၶႅမ်ႉ၊ လွႆဢၼ်တၢင်းႁုၵ်းႁၢႆႉ၊ ၶၢဝ်းၵတ်း ဢၼ်ၵမ်းၵမ်းမူၺ်တူၵ်း၊ လႄႈ ဝဵင်းၵဝ်ႇသေပိူၼ်ႈ တီႈၼႂ်း ၸိုင်ႈမိူင်း ၸိူဝ်းမီးတီးၼႂ်း ၼႃႈလိၼ်ဢွၼ်ႇ ၸိူဝ်းဢၼ်ၸၢင်ႈၵႂႃႇဢႅဝ်ႇလႄႇလႆႈ ၼႂ်းၶၢဝ်းတၢင်း ၼိုင်ႈဝူင်ႈ။